«Κινηματογραφικά Διαμάντια από την Ουγγαρία»

ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Διακεκριμένοι δημιουργοί του ουγγρικού σινεμά με βραβευμένες ταινίες–σταθμούς που έγραψαν τη δική τους ξεχωριστή σελίδα στον παγκόσμιο κινηματογράφο, πρωταγωνιστούν στο αφιέρωμα «Κινηματογραφικά Διαμάντια από την Ουγγαρία», το οποίο παρουσιάζει η Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης από την Πέμπτη 13 έως και την Κυριακή 16 Φεβρουαρίου 2014 στην αίθουσα Τάκης Κανελλόπουλος (Μουσείο Κινηματογράφου – Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης, Αποθήκη Α’, Λιμάνι).

Οι ταινίες του αφιερώματος αποτυπώνουν καθοριστικές πολιτικές και κοινωνικές αναταράξεις και ανατέμνουν τη γυναικεία ψυχοσύνθεση και τις διαπροσωπικές σχέσεις, μέσα από ήρωες που ακροβατούν σε τεντωμένο σχοινί. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για τις ταινίες Η φράση που δεν τέλειωσε ποτέ του Ζόλταν Φάμπρι (1975), Η υιοθεσία της Μάρτα Μετζάρος (1975), Μια πολύ ηθική νύχτα του Κάρολι Μακ (1977) και Εμπιστοσύνη του Ίστβαν Ζάμπο (1980).

Αξίζει να θυμηθούμε ότι:

• Η ταινία Η Υιοθεσία της Μάρτα Μετζάρος απέσπασε τη Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ του Βερολίνου το 1975.
• Η Εμπιστοσύνη γυρίστηκε το 1980, βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Βερολίνου και έκανε γνωστό στην παγκόσμια κινηματογραφική κοινότητα το όνομα του Ίστβαν Ζάμπο, ο οποίος δύο χρόνια αργότερα, κέρδισε το Όσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας με το Μεφίστο, μια παγκόσμια κινηματογραφική επιτυχία.

Πώληση εισιτηρίων: Μουσείο Κινηματογράφου – Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης (Αποθήκη Α΄, Λιμάνι, τηλ. 2310-508.398, cinematheque@filmfestival.gr)

Τιμή εισιτηρίου: 4 ευρώ (γενική είσοδος), 3 ευρώ (για τα μέλη).

Κάρτα μέλους: 1 ευρώ.

Να σημειωθεί επίσης ότι την Τετάρτη 12/2, μια ημέρα πριν την έναρξη του αφιερώματος, θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα Τάκης Κανελλόπουλος (ώρα 20:30) η διάλεξη «Εισαγωγή στη γλώσσα του κινηματογράφου» από τον Νότη Φόρσο, κριτικό κινηματογράφου και διευθυντή του Ολύμπιον και του Μουσείου Κινηματογράφου – Ταινιοθήκης Θεσσαλονίκης, ο οποίος θα επιχειρήσει μια ξεχωριστή προσέγγιση στη μοναδική γλώσσα της Έβδομης Τέχνης.

Πρόγραμμα προβολών του αφιερώματος:

ΠΕΜΠΤΗ 13/2

18.30 Η φράση που δεν τέλειωσε ποτέ - 21.00 Μια πολύ ηθική νύχτα

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 14/2

18.30 Εμπιστοσύνη - 21.00 Η υιοθεσία

ΣΑΒΒΑΤΟ 15/2

18.30 Μια πολύ ηθική νύχτα - 21.00 Εμπιστοσύνη

ΚΥΡΙΑΚΗ 16/2

18.30 Η υιοθεσία - 21.00 Η φράση που δεν τέλειωσε ποτέ

Οι ταινίες αναλυτικά:

Η φράση που δεν τέλειωσε ποτέ  (Ουγγαρία, 1975)

Σκηνοθεσία: Ζόλταν Φάμπρι. Έγχρωμη, 140΄.

Η ταινία καταγράφει την παρακμή μιας μεγαλοαστικής οικογένειας στην Ουγγαρία του μεσοπολέμου. Η διάλυση των συνεκτικών της δεσμών, η ηθική της αποσύνθεσης και η οικονομική της κατάρρευση συμπίπτει με την όξυνση των ταξικών αγώνων και τον εκφασισμό της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Ο κεντρικός ήρωας είναι κυριολεκτικά ένας παθητικός ήρωας του ιστορικού γίγνεσθαι και των κοινωνικών αλλαγών και η οπτική του γωνία είναι ο μίτος της Αριάδνης μέσα στον αφηγηματικό λαβύρινθο που έχει οικοδομήσει με περίτεχνο τρόπο ο Ζόλταν Φάμπρι. Ο πρωταγωνιστής είναι ευαίσθητος δέκτης των αλλαγών που συντελούνται γύρω του, με επίγνωση της πτωτικής πορείας της οικογένειάς του, αλλά και της κοινωνικής του τάξης, τρέφει αισθήματα συμπάθειας προς το προλεταριάτο που πλήττεται και αγωνίζεται να επιβιώσει, βοηθά φιλανθρωπικά τους δοκιμαζόμενους εργάτες, συνδέεται ερωτικά με μια κομμουνίστρια...Το καίριο σημείο που καθορίζει τη στάση του, είναι ότι δεν αποτολμά να κάνει εκείνο το ποιοτικό άλμα που απαιτείται για να περάσει από την θεωρία στην πράξη, δηλαδή με άλλα λόγια ν’ αλλάξει πλευρά...

Διασπώντας τη ροή της ιστορίας και κατακερματίζοντας τον αφηγηματικό χρόνο, η διήγηση μετακινείται πότε από το παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον (μέσα από τη φωνή οφ ή μέσα από σκηνές λάιτ-μοτίβ), χωρίς να χρησιμοποιεί την τεχνική του φλας-μπακ, εγκαλώντας και μπλέκοντας το θεατή σ’ ένα σαγηνευτικό παιχνίδι στο οποίο βάζει ο ίδιος τάξη στη ροή των γεγονότων. Παρατηρεί εύστοχα ο Νίκος Κολοβός στο κείμενό του για την ταινία στο περιοδικό «Σύγχρονος κινηματογράφος»: «Είναι η συνείδηση του θεατή, δηλαδή η μνήμη, το συναίσθημα, η φαντασία και η κρίση, που αποτελούν το συνεκτικό στοιχείο της αφήγησης». Παρ’ όλο που ο Ζόλταν Φάμπρι ανήκει στην παλιότερη γενιά του ουγγρικού κινηματογράφου, με την ταινία αυτή κατορθώνει να συγκεράσει μ’ ένα μοναδικό τρόπο τις καινοτομίες της πρωτοπορίας με μια οπτική βασισμένη στις μπρεχτικές τεχνικές της αποστασιοποίησης και του επικού θεάτρου, συλλαμβάνοντας τις αλλαγές στο εσωτερικό του ήρωα, αλλά και τη ρευστότητα της ιστορικής διαδικασίας.

Η υιοθεσία (Ουγγαρία, 1975)

Σκηνοθεσία: Μάρτα Μετζάρος. Ασπρόμαυρη, 90΄.

Η Κάτα, μια σαραντάρα χήρα, εργάζεται σε εργοστάσιο και ζει μια μοναχική ζωή στη μικρή της πόλη. Ο ερωτικός της δεσμός μ’ έναν παντρεμένο οδηγείται σε αδιέξοδο, όταν αυτή του ζητά να αποκτήσουν παιδί (χωρίς καμία δέσμευση για τον άντρα) και εκείνος αρνείται. Αποξενωμένη και χωρίς προοπτική από τη ζωή, κάποια στιγμή γνωρίζεται με μια πολύ νεαρή κοπέλα, τρόφιμο ενός γειτονικού αναμορφωτηρίου που της ζητά να νοικιάσει ένα δωμάτιο στο σπίτι της, για να περνά εκεί λίγες ώρες με τον φίλο της. Αυτές οι εντελώς διαφορετικές γυναίκες θα συνδεθούν, θα επικοινωνήσουν, θα γίνουν φίλες και η Κάτα θα προσπαθήσει να βοηθήσει τη νέα της φίλη στα προβλήματα που αντιμετωπίζει...

Σ’ όλο της το έργο η Μάρτα Μετζάρος κινηματογράφησε με ακαταμάχητη επιμονή και ηθική συνέπεια την κοινωνική θέση της γυναίκας, τη σχέση της με το καταπιεστικό περιβάλλον, τον αγώνα και την αγωνία της να παραμείνει ανεξάρτητη και αυτεξούσια μέσα στις ανδροκρατούμενες εξουσιαστικές δομές. Γι’ αυτό και μπορεί να πει κανείς ότι δημιούργησε ένα απόλυτα γυναικείο κινηματογραφικό σύμπαν, που φυσικά καμιά σχέση δεν έχει με τις (ορισμένες φορές υστερικές) αναζητήσεις της γυναικείας απεξάρτησης (από τη φαλλοκρατία) του φεμινιστικού κινήματος. Στην πολυβραβευμένη Υιοθεσία, μια από τις καλύτερες ταινίες της, με τρόπο λιτό και ουσιαστικό, η σκηνοθέτιδα συλλαμβάνει τις πιο λεπτές αποχρώσεις της γυναικείας συμπεριφοράς, μέσα από τη σχέση ανάμεσα σε δύο εντελώς αντιθετικούς γυναικείους χαρακτήρες. Κοινός παρονομαστής της Κάτα και της έφηβης κοπέλας είναι η μοναξιά, η έλλειψη κατανόησης και επικοινωνίας και η ψυχολογική, κυρίως, σκλαβιά της αιώνιας ανδρικής εξουσίας. Η ταινία, εξαιρετικά χαμηλών και ελεγειακών τόνων, προσεγγίζει με τρυφερότητα και ευαισθησία τη γυναικεία εσωτερικότητα, δίνοντας χώρο και χρόνο στα συναισθήματα να γεννηθούν και να αναδυθούν, αναδεικνύοντας έτσι την ψυχική αντοχή και την πολυπλοκότητα της γυναικείας φύσης.

Μια πολύ ηθική νύχτα (Ουγγαρία, 1977)

Σκηνοθεσία: Κάρολι Μακ. Έγχρωμη, 103΄.

Ένας νεαρός φοιτητής της Ιατρικής είναι ο αγαπημένος θαμώνας ενός γραφικού οίκου ανοχής σε μια μικρή ουγγρική πόλη στις αρχές του αιώνα. Όλα τα κορίτσια είναι ξετρελαμένα μαζί του και η μαντάμ για να μην τους χαλάσει το χατίρι, προτείνει στο νεαρό να μείνει μόνιμα στο πορνείο αντί ενός συμβολικού ενοικίου. Η συμβίωση αποδεικνύεται απολύτως επιτυχημένη, άκρως ειδυλλιακή και αρκούντως αισθησιακή, μέχρι τη μέρα που η μητέρα του νεαρού αποφασίζει να τού κάνει μια απρόσμενη επίσκεψη για να δει πως τα περνάει και που ζει ο αγαπημένος της γιος…

Πρόκειται για μια χαριτωμένη, ρετρό, ηθογραφική κωμωδία που ο Κάρολι Μακ αφηγείται σαν ένα τρυφερό και ρομαντικό παραμύθι, χρησιμοποιώντας έξοχα το στοιχείο της παρεξήγησης και της παρενδυσίας, αφού το μπορντέλο πρέπει να μεταμορφωθεί τάχιστα σε μια αξιοπρεπή πανσιόν όπου πολλές ένοικοι γυναίκες συγκατοικούν με έναν μόνον άνδρα. Επίσης, οι νέοι ρόλοι που πρέπει να υποδυθούν και να παίξουν τα κορίτσια, αλλάζοντας προσωρινά ταυτότητα και συμπεριφορά, έχει σαν αποτέλεσμα ένα πλέγμα από κωμικές και γκροτέσκες καταστάσεις, που προσδίδουν στην ταινία την ανάλαφρη χάρη ενός ονείρου. Η ονειρική ατμόσφαιρα ενισχύεται από την πλαστικότητα και την εικαστική ομορφιά των πλάνων, χάρη στην εξαιρετική φωτογραφία και την αισθαντική κινηματογράφηση του Κάρολι Μακ. Βέβαια, τα στοιχεία της καταγραφής ενός κοινωνικού προβλήματος και της εκμετάλλευσης του γυναικείου φύλου, υποδηλώνονται μονάχα μέσα από την απόπειρα αυτοκτονίας ενός από τα κορίτσια. Παράλληλα, όμως, μέσα στο ασφυκτικό, πουριτανικό, ανελεύθερο και ελεγχόμενο από τη λογοκρισία κλίμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού της εποχής που γυρίστηκε η ταινία, εισάγεται η σεξουαλική ευχαρίστηση, η τέρψη της λαγνείας και η «ανήθικη» ηδονή με τρόπο διακριτό και προφανή. Έξοχη η ερμηνεία της Μαργκίτ Μακάι στο ρόλο της μητέρας του νεαρού.

Εμπιστοσύνη (Ουγγαρία, 1980)

Σκηνοθεσία: Ίστβαν Ζάμπο. Έγχρωμη, 105΄.

Κατεχόμενη Βουδαπέστη, 1944. Βγαίνοντας από έναν κινηματογράφο η Κάτια, μια παντρεμένη γυναίκα με παιδί, πληροφορείται από κάποιον άγνωστο που την πλησιάζει, ότι ο σύζυγός της είναι αντιστασιακός και κρύβεται για λόγους ασφαλείας σε άλλο σπίτι. Ο άντρας την συμβουλεύει να μην γυρίσει σπίτι της γιατί θα την συλλάβουν, αλλά να βρει καταφύγιο σε μια διεύθυνση που της δίνει. Η γυναίκα τρομοκρατημένη υπακούει και βρίσκεται να διαμένει σ’ ένα διαμέρισμα μ’ έναν άγνωστό της άνδρα που κι αυτός κρύβεται για να ξεφύγει από τις διώξεις των ναζί. Φαινομενικά, στα μάτια του κόσμου της γειτονιάς μοιάζουν μ’ ένα συνηθισμένο παντρεμένο ζευγάρι. Ο άντρας όμως που ζει χρόνια στην παρανομία, είναι παθολογικά φιλύποπτος με τους πάντες, πόσο μάλλον με τη νέα του συγκάτοικο, ενώ η Κάτια, ασυνήθιστη να ζει κάτω από παρόμοιες συνθήκες για να μπορέσει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα της ζωής της, προσπαθεί να τον προσεγγίσει, ακόμα και ερωτικά. Εκείνος όμως συνεχίζει να παραμένει κλειστός και απροσπέλαστος…

Πρόκειται για μια εξαιρετική ταινία που εστιάζει στην κινούμενη άμμο των διαπροσωπικών σχέσεων σε οριακές καταστάσεις∙ μια μελέτη, σχεδόν στο επίπεδο μιας κλινικής καταγραφής, δύο αντιθετικών χαρακτήρων που συνυπάρχουν αναγκαστικά, για λόγους ανωτέρας βίας, μέσα σ’ένα κλίμα φόβου και τρόμου. Η ταινία γυρίστηκε το 1980, βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Βερολίνου και έκανε γνωστό στην παγκόσμια κινηματογραφική κοινότητα το όνομα του Ίστβαν Ζάμπο, ο οποίος δύο χρόνια αργότερα, θα κερδίσει το Όσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας με το Μεφίστο - μια παγκόσμια κινηματογραφική επιτυχία. Αφήνοντας πίσω του την ηρωική και μεγαλόστομη παράδοση των υμνητικών αντιστασιακών ταινιών των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού, ενάντια στους ναζί κατακτητές, ο ούγγρος δημιουργός στρέφει την κινηματογραφική του κάμερα στο ανθρώπινο δράμα, στον μέσα κόσμο και στην τραγικότητα της ύπαρξης. Ο πόλεμος, η Κατοχή και η Αντίσταση παραμένουν εκτός, μια ιστορική κορνίζα, το πλαίσιο της ιστορίας. Με ελάχιστα μέσα (δύο ηθοποιοί σ’ έναν κλειστό χώρο) και απομονώνοντας τους ήρωες από τον κοινωνικό περίγυρο, ο Ζάμπο διεισδύει (σχεδόν με τον τρόπο του Μπέργκμαν) διερευνώντας αποκλειστικά τα ψυχικά τοπία. Η ταινία σχολιάζει απέριττα και ουσιαστικά την ανθρώπινη κατάσταση: τη μοναξιά, την απόγνωση, την έλλειψη επικοινωνίας και φυσικά την απουσία εμπιστοσύνης - άσβεστη γεννήτρια του φόβου απέναντι στον Άλλο. Θαυμάσιες οι ερμηνείες και οι φωτογραφικές επιδόσεις του κορυφαίου Λάγιος Κολτάι.