ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΑΡΝΑΙ/ΕΣ, ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΩΝ ΣΑΝΩΝ;

ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΈΣ ΠΑΡΑΤΗΡΉΣΕΙΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΑΡΧΑΊΕΣ ΆΡΝΑΙ/ΕΣ

    Η Αρναία σήμερα, είναι ένα πανέμορφο ορεινό χωριό της Χαλκιδικής στην βόρεια πλευρά του όρους Χολομώντα, ίσως και το ομορφότερο της Κεντρικής Μακεδονίας.
    Ποια η σχέση όμως, της Αρναίας με τις αρχαίες Άρνες/αι, τις οποίες μνημονεύει σε ένα και μοναδικό σημείο της ιστορίας του ο Θουκυδίδης;
    Βορείως του οικισμού της Αρναίας και στη θέση Αγία Παρασκευή, σε έναν τραπεζοειδή λόφο υπάρχουν κατάλοιπα αρχαίων χρόνων, οικιστικά ίχνη, τα οποία όμως, σε καμιά περίπτωση δεν συνιστούν πόλη ή ακόμα και πολίχνη. Στο σημείο αυτό δεν έχουν γίνει ποτέ αρχαιολογικές ανασκαφές, ούτως ώστε να ξέ-ρουμε κάτι το ιδιαίτερα σημαντικό ή απλώς σημαντικό. Μέχρι τότε λοιπόν, δεν μπορούμε, ή δεν είμαστε σε θέση να πούμε τίποτα με σιγουριά για τον λόφο της Αγίας Παρασκευής, βορείως και έξω από την Αρναία.

    Ανατολικά της Αρναίας, και πάνω στον παλιό οδικό άξονα από την Θεσσαλονίκη προς την χερσόνησο της Ακτής, αρχαία ονομασία του Άθω, υπάρχει το χωριό Στάγειρα-Στρατωνίκη, το οποίο μέχρι το 1970 πιστεύονταν ή ταυτίζονταν με την πόλη των των αρχαίων Σταγείρων, την γενέτειρα του μεγάλου φιλοσόφου και πανεπιστήμονα της κλασικής εποχής, Αριστοτέλους.

    Το 1970-73, η ΜΟΜΑ και η επταετία της δικτατορίας άρχισαν να φτιάχνουν τον παραλιακό επαρχιακό  δρόμο από τον Σταυρό προς το Στρατώνι. Βα-ριά εκσκαπτικά μηχανήματα στον λαιμό της μικρής χερσονήσου της θέσεως “Λιοτόπι” στην Ολυμπιάδα, κατέστρεψαν μέρος υδρευτικού αγωγού με μεγάλους χαρακτηριστικούς πηλοσωλήνες κλασικής περιόδου, ο οποίος έρχονταν από τις βόρειες βουνοπλαγιές της Βαρβάρας και πήγαινε μέσα στη χερσόνησο. Όπως επίσης, αποκαλύφθηκαν και διάσπαρτοι πάρα πολλοί δόμοι, πέτρες τει-χών και κτισμάτων.

    Αυτό ήταν αιτία, ύστερα από επιτόπια έρευνα-φωτογράφηση την οποία κάναμε μαζί, ο αρχαιολόγος Ιωακείμ Παπάγγελος και εγώ, ο Παπάγγελος να δημοσιεύσει το 1979 στον 35ο τόμο σελίδες 135 έως 158 των “Χρονικών της Χαλκιδικής”, τις πρώτες “Τοπογραφικές Παρατηρήσεις του Επί των αρχαίων Σταγείρων”. Παγιώνοντας έτσι οριστικά την άποψη, ότι τα αρχαία Στάγειρα δεν βρίσκονται στα σημερινά νέα Στάγειρα της Χαλκιδικής, αλλά στη θέση “Λιο-τόπι” της Ολυμπιάδος.
    Από την Αρναία δυτικά, και έως την θέση “Καστέλια” των Σανών, η απόσταση είναι σχεδόν, ίση, με αυτήν της “Αρναίας και των νέων Σταγείρων-Στρατονίκης.

    Γύρω από το σημερινό χωριό των Σανών, σε ακτίνα περίπου, μισού ή ενός χιλιομέτρου, υπάρχουν τοπωνύμια τα οποία δηλώνουν οχυρώσεις, κάστρα, ή λείψανα κατοικήσεως προϊστορικών και παναρχαίων οικισμών.
    Αυτά είναι:
    Προς βορράν ο σημαντικότατος προϊστορικός λόφος του “Γκραντίστ”, με το τοπωνύμιο στα ριζά του λόφου “Νερομέλιο”, όπου η Ιουλία Βοκοτοπούλου και ο Κώστας Σισμανίδης πιθανολογούν την πολίχνη δορυφόρο των Καλινδοίων Τριποαί ή Τριποπάτις.
    Δυτικά, και πάνω στον επαρχιακό ασφαλτόδρομο προς Δουμπιά υπάρχει η θέση “Παλιοκκλήσι”, εκτεταμένος σημαντικός βυζαντινός οικισμός.
    Νότια του χωριού και πιο ψηλά από την τοποθεσία “Ραχωνούδια”, βρίσκεται το τοπωνύμιο “Καστελούδι”, με λείψανα αρχαίου μικρού κάστρου.
    Και, νοτιοανατολικά του χωριού η τοποθεσία του “Αϊλιά” με τα “Καστέλια” -Κάστρο των Σανών, δηλαδή- πεντακόσια μέτρα ανατολικότερα του Αϊλιά.

    Στις “Τριποές” της Ιουλίας Βοκοτοπούλου, πέραν από το αρχαίο υδρευτικό που καταστράφηκε πριν χρόνια για την καλλιέργεια πηγής-ποτίστρας από την κοινότητα Σανών, ανακαλύφθηκε και μεγάλος αρχαιολογικός κλίβανος κλασικής περιόδου από την 16η Εφορεία Κλασικών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης το 1995. Ο οποίος στη συνέχεια, παρά τις βαρύγδουπες υποσχέσεις της υπηρεσίας αυτής ρήμαξε, ενώ στις μέρα μας είναι ολότελα εξαφανισμένος εκ νέου, κάτω από τα σκίνα και τα βάτα. 

    Σε εκτεταμένες ανασκαφές που έγιναν και πάλι από τον αρχαιολόγο Ιωακείμ Παπάγγελο το 1992-95, ο “Αϊλιάς” βρέθηκε να είναι πανάρχαιο νεκροτα-φείο με επάλληλες ταφές που φθάνουν σε βάθος γης και χρόνου μέχρι και τον 3ο αιώνα. Ενώ τα παλαιότερα θεμέλια σε κάτοψη εν επαφή στο νότιο τοίχο του ναϊδρίου που υπάρχει, χρονολογούνται επακριβώς τον 10ο αιώνα. Όλη η έκταση ανατολικά του Αϊλιά με το τοπωνύμιο “Αγραμάδες” και μέχρι το Κάστρο, μαρτυρεί μεγάλη κατοίκηση κατά τους αρχαίους χρόνους, καθώς και ένα δεύτερο, επίσης μεγάλο κλασικό νεκροταφείο, έξω και κάτω από το βόρειο τείχος του Κάστρου των “Καστελιών”.
    Σ’ αυτό το νεκροταφείο το κλασικό, έχουν ανασκαφεί και συληθεί από τους αρχαιοκαπήλους των δεκαετιών 1940 και 1950, πάνω από 100 τάφοι, ίσως και πολύ περισσότεροι, η αρχαιοκαπηλία στον χώρο συνεχίζεται αδιαλείπτως, αλλά και σε ανύποπτο χρόνο.

    Στρατηγικά με οπτική σάρωση, το κάστρο των Σανών βορείως, ελέγχει όλη την περιοχή από την λίμνη Κορώνεια έως και την λίμνη Βόλβη, τα στενά της Ρεντίνας. Τις νότιες πλαγιές της χαμηλής οροσειράς των Κερδυλίων. Σ’ αυτή την νοητή αμβλεία γωνία των 180 μοιρών σχεδόν, είναι ορατό διά γυμνού οφθαλμού από το Κάστρο ό,τι γίνεται και ό,τι κινείται.

    Ανατολικά και αντίκρυ, στην πλαγιά που χωρίζει το Κάστρο από αυτήν ο ξεροπόταμος σε σχήμα λατινικού “V”, υπάρχει η “Βαλόστρατα” ή “Βουβαλόστρατα”. Δρόμος πανάρχαιος, ο οποίος και μέχρι το 1950, διατηρούσε αρκετά τμήματά του επιμελώς πλακοστρωμένα.
    Ο δρόμος αυτός κατακρεουργήθηκε από τους αναδασμούς στον κάμπο, αλλά και από ανόητες επεμβάσεις διανοίξεις δασικών δρόμων από την κοινότητα Σανών προς τον Άγιο Πρόδρομο. Η απόσταση της “Βαλόστρατας” από τα ανατολικά τείχη του Κάστρου, θα λέγαμε υπερβολικά ίσως, είναι τόση, όση και η απόσταση μιας δυνατής τοξοβολής.
    Η “Βαλόστρατα” ήταν κάθετος δρόμος πάνω στην μεγάλη αμαξιτή οδό που έρχονταν από τα δυτικά της Μυγδονίας, και πήγαινε μέσω τον στενών της Ρεντίνας-Αρέθουσας στην Άργιλο και Αμφίπολη. 
    Ξεκινούσε από τη θέση της Απολλωνίας Μυγδονικής (το “Βήμα του Αποστόλου Παύλου”), και με κατεύθυνση νότια, αφού περνούσε μέσα από το τοπωνύμιο “Λιάσκοβη”, έβγαινε στον κάμπο των Σανών στη θέση “Καρά Καζάνι”. Όπου κι εκεί μέχρι το 1950 είχαμε αρκετά μεγάλα τμήματα επιμελώς πλακοστρωμένα.
    Διασχίζοντας τον κάμπο των Σανών από βορρά προς νότον, με κομβικό σημείο την θέση “Πιθάρι”, πάνω στον επαρχιακό δρόμο Σανών – Γεροπλατάνου, τοποθεσία εξαιρουμένη του αναδασμού αρχαιολογική με πολλά κεραμικά, πιθάρια, εξ’ ου και η ονομασία, και, ανηφορίζοντας την θέση του Κάστρου, αφού περνούσε και τον αυχένα της Κερασιάς, κατέβαινε τις νότιες ομαλές πλαγιές του “Νέεφτου” στην τοποθεσία “Εξωκκλήσι του Αγίου Προδρόμου”.  Όπου κι εκεί έχουμε λείψανα αρχαίας κατοικήσεως, το πιο σημαντικό όμως, την ύπαρξη μεγάλης πηγής πόσιμου νερού, απαραιτήτου τόσο για τους ανθρώπους που ταξίδευαν, όσο και για τα ζώα.
    Από το “Εξωκκλήσι του Αγίου Προδρόμου” ο δρόμος συνέχιζε ανατολικά μέχρι το “Κάστρο της “Βατώνιας”, και από εκεί ακολουθώντας πιθανώς, τον ρου και το ίχνος του μεγάλου ποταμού-ρέματος της Βατώνιας,  περνώντας και από την Απολλωνία Βοττική νότια του Πολυγύρου, κατέληγε στην βόρεια είσοδο της αρχαίας πόλεως της Ολύνθου.
    Τον δρόμο αυτόν εξ’ άλλου, εικάζεται ότι περπάτησε και ο Απόστολος Παύλος οδηγούμενος από την Απολλωνία Μυγδονική προς Όλυνθο.

    Ο Θουκυδίδης, μας λέει πως ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας επιστρέφοντας στην Αμφίπολη από μια εκστρατεία στην Λυγκηστίδα, όπου βοήθησε τον σύμμαχο της Σπάρτης βασιλιά Περδίκκα Β΄ της Μακεδονίας στα προβλήματα που είχε με τους γείτονές του Λυγκιστές, και διασχίζοντας τον Ανθεμούντα, στρατοπέδευσε για μια νύχτα στις Άρνες. Όπου μάλιστα, έπεφτε και ψιλό χιόνι. Ψιλή χιών.
    Ένα από τα θαυμαστά έργα του Περδίκκα Β΄ στη Μακεδονία περιορισμένης εκτάσεως επί της βασιλείας του, ήταν και το μεγάλο, πυκνό οδικό δίκτυο που δημιούργησε. Ίσως το οδικό δίκτυο αυτό του Περδίκκα, να μην απέχει και πολύ από το σημερινό που διασχίζει τον Ανθεμούντα από τις ακτές του Θερμαϊκού έως και τον Άγιο Πρόδρομο.
    Από τον Άγιο Πρόδρομο και ανατολικά, δεν έχουμε καμιά αρχαία ελληνική πόλη, ή μη μόνον την Όλυνθο και την Απολλωνία Βοττική κοντά στις νότιες ακτές της κεντρικής Χαλκιδικής των Μηκυβέρνων.
    Σε έναν χάρτη μάλιστα της Αμφιπόλεως εκδόσεως Όξφόρδης, βλέπουμε στα δυτικά της στο Κερδύλιον όρος, να σημειώνεται και η “Οδός από τον Ανθεμούντα”.
    Προς βορράν του χωριού του Αγίου Προδρόμου και από τα δυτικά προς ανατολικά, τα δύο μεγάλα βουνά της χερσονήσου της Χαλκιδικής Κισσός και Χολομώντας συνδέει η οροσειρά του Νέεφτου με υψόμετρο +/- 800 μέτρων. Η ίδια οροσειρά στη βόρεια πλευρά της, μας δίνει στις χαμηλές υπώρειες τα χωριά Δουμπιά, Σανά -όπου κυρίαρχο λόγο έχει το Κάστρο στη θέση Καστέλια- Γεροπλάτανο, Ριζά, Παλαιόχωρα, και στο βάθος ανατολικά, ο Στανός με τη σημερινή Αρναία.

    Υπάρχει μια ασάφεια στον Θουκυδίδη για τον ερχομό του Βρασίδα στις Άρνες, βιβλίο Δ-103, αφού ο ιστορικός δεν μας λέει από που ακριβώς έρχεται στις Αρνες ο Σπαρτιάτης στρατηγός πηγαίνοντας προς την Αμφίπολη, αλλά τον ξεκινάει στατικά από εκεί. Από τις Άρνες. Οι προηγούμενες παράγραφοι του Δ-103, πραγματεύονται άλλα πράγματα.
    Η πεζική πορεία του Βρασίδα προς την Αμφίπολη, μπορεί να γίνει από τα δυτικά μέσω των ομαλών οδών Μυγδονίας και Ανθεμούντα, και μιας τρίτης οδού νοτιοανατολικά από Τορώνη, αλλά μέσω δυσβάτων και κακοτράχαλων ορεινών όγκων της Σιθωνίας και κεντρο-ανατολικής Χαλκιδικής.  

    Προσωπικά πιστεύω ότι ο Βρασίδας οδηγούμενος στην Αμφίπολη έρχεται από τον Ανθεμούντα. Και για τους λόγους που εξήγησα πριν. Φτάνοντας, λοιπόν, ο Βρασίδας στον Σταθμό του εξωκλησιού σήμερα του Αγίου Πρόδρομου μέσω Ανθεμούντος, θα συναντήσει την “Βαλόστρατα” η οποία προς βορράν τον οδηγεί στην Απολλωνία Μυγδονική, και από εκεί στην Αμφίπολη μέσω Βρωμίσκου και Αυλώνος, τόπο προορισμού του. Θ’ αναγκαστεί όμως να δια-νυκτερεύσει στις “Άρνες”, όπου έπεφτε όπως προείπαμε και ψιλή χιών. Και οι οποίες Άρνες δεν απέχουν πολύ από τον “Σταθμό” του εξωκκλησιού του Αγίου Προδρόμου.

    Αυτές πρέπει να είναι το “Κάστρο των Σανών”, στο οποίο υπάρχει προφανώς, όλη η κατάλληλη υποδομή για να διανυκτερεύσει ένας στρατός, και στο οποίο λόγω ιδίου υψομέτρου με την  “Κερασιά”, σημερινό τοπωνύμιο κολλητό με το Κάστρο, μπορεί να πέσει “ψιλή χιών” ακόμα και τον μήνα Μάιο.
    Το “Κάστρο των Σανών” λοιπόν, μπορεί να είναι οι αρχαίες “Άρνες” που αναφέρει ο Θουκυδίδης, και όχι το λοφοειδές “τραπέζι” της Αγίας Παρασκευής στην Αρναία, ή ακόμα χειρότερα, οι απομεμακρυσμένες στα ανατολικά “Σκουριές”, όπου αυθαίρετα σχεδόν, οι αρχαιολόγοι τοποθετούν τις αρχαίες Άρνες. Δεν έχουν κανένα πραγματικό στοιχείο.
    Για να διανυκτερεύσει στις Σκουριές με προορισμό τον Βρωμίσκο και τον Αυλώνα ο Βρασίδας ερχόμενος από τον Ανθεμούντα, είναι σα να θέλει να πάει από την Πελοπόννησο στην Αττική, μέσω Θεσσαλίας!
    Αλλά και η απόσταση, αν υποθέσουμε ότι έρχεται από άλλη κατεύθυνση και όχι τον Ανθεμούντα ο Σπαρτιάτης στρατηγός, παράδειγμα Σιθωνία Τορώνη, μέσα από τα βουνά και τις χαράδρες του Στρατωνίου και της Βαρβάρας -Σκουριές, δηλαδή- θα φθάσει στον Αυλώνα και τον Βρωμίσκο, όχι πολύ γρήγορα που επιθυμεί, αλλά μετά πάροδο αρκετών ημερών, και αφού προηγουμένως περάσει τον δύσβατο ορεινό όγκο που υψώνεται μπροστά του, κατεβεί στις ακτές της Ολυμπιάδος στην οποία παραλιακά, μπορεί να πάει στον Σταυρό, δηλαδή τον Βρωμίσκο και τον Αυλώνα.
    Ή, ο άλλος δρόμος από τις “Σκουριές” πιο ομαλός, είναι να βγει στην σημερινή Αρναία και τον Στανό, και από κει μέσω Μαραθούσης, Απολλωνίας δη-λαδή, να οδηγηθεί πράγματι, στον Αυλώνα και τον Βρωμίσκο, όπου στην πορεία του όπως αναφέρεται σαφέστατα, είναι και η διάβαση των στενών της Ρεντίνας, την οποία ελέγχει στρατιωτικά το μεγάλο κάστρο της η Αρέθουσα.
    Από την άλλη, διασχίζοντας τον Ανθεμούντα ο Βρασίδας στον οποίο υ-πάρχει σίγουρα κανονική οδοποιία από τον Περδίκκα, θα φθάσει στη διάβαση της “Κερασιάς”, το μοναδικό πέρασμα στον Νέεφτο, την Βαλόστρατα, το Κάστρο των Σανών υποχρεωτικά -όπου σίγουρα μπορεί να πέσει ελαφρά χιών ακόμα και τον Μάιο- και, ακολουθώντας την Βαλόστρατα προς Βορράν πάντα, θα φθάσει εύκολα και γρήγορα μέσω Απολλωνίας στον Βρωμίσκο και τον Αυλώ-να, από κει στην Άργιλο και Αμφίπολη, τελικό προορισμό του. Όλα αυτά τα έχει μπροστά του, τα βλέπει σχεδόν, δα γυμνού οφθαλμού!

    Αλλά και στην περίπτωση που ο Βρασίδας έρχονταν από την Τορώνη και όχι την Λυγκιστίδα στις Άρνες, ο δρόμος που θα ακολουθούσε θα ήταν από την Τορώνη μέχρι τα Μυκήβερνα, Γερακινή με τα πλοία, αφού δεν υπάρχει κανένας οδικός άξονας γνωστός στη Σιθωνία, η συγκοινωνία των παρακτίων χωριών της με την βόρειο και κεντρική Χαλκιδική γίνονταν από τα παλιά χρόνια έως και την δεκαετία του 1950 με καΐκια, αποβίβαση στη Γερακινή, και από εκεί τον δρόμο της Ολύνθου προς βορράν, ο οποίος τον βγάζει και πάλι στην Βαλόστ-ρατα, μέσω του κάστρου της Βατώνιας.

    Γιατί ισχυριζόμαστε; και μπορούμε να πούμε σχεδόν με βεβαιότητα, ότι το Κάστρο των Σανών είναι οι αρχαίες Άρνες.
    Το κάστρο των Σανών μαζί με τις Αγραμμάδες και το αρχαίο νεκροταφείο του Αϊλιά, καταλαμβάνει πολύ μεγάλη επιφάνεια γης, έκταση, στην οποία με τις ανασκαφές του Αϊλιά από τον Ιωακείμ Παπάγγελο το 1992, έχουμε αποδεδειγ-μένα συνεχή κατοίκηση έως και τον 3ο αιώνα από σήμερα. Δηλαδή, περίοδος Ρωμαϊκή.
    Το ίδιο το Κάστρο, είναι επίσης αρκετά μεγάλο σε έκταση κι αυτό, ώστε σε περίπτωση κινδύνου, να είναι ικανό να δεχθεί για προστασία το μεγάλο πληθυσμό των ανθρώπων που ζουν και εργάζονται, παράγουν μάλλον γι’ αυτό.
    Από το εξωκκλήσι του Αϊλιά και ανατολικά, υπάρχει επίσης, μεγάλη επίπεδη έκταση γης, ικανή για τη δημιουργία ομαλού οικισμού με όλα τα στοιχεία της πόλεως ή της κωμοπόλεως.
    Στο υπέδαφος των χωραφιών των σημερινών ιδιοκτησιών, κρύβεται θεμελίωση, ενδεχομένως πολλών κτισμάτων, κάποιοι από αυτούς τους τοίχους έως και την δεκαετία του 1950 ήταν επιφανειακά ορατοί, οι βαθιές αρόσεις των τελευταίων ετών, κατέστρεψαν ολοσχερώς αυτήν την εικόνα.

    Η όλη περιοχή βρίσκεται πάνω στον κεντρικό οδικό άξονα του Περδίκκα και της Εγνατίας οδού αργότερα, ο οποίος με τον κάθετο δρόμο της Βαλόστρατας, δημιουργεί και το μοναδικό πέρασμα από βορρά προς νότον της Χαλκιδικής, δηλαδή της Μυγδονίας προς την Βοττική. Το Κάστρο των Σανών βρίσκεται στα όρια ακριβώς, Βοττικής και Μυγδονίας.

    Σε πολύ μικρή απόσταση από το Κάστρο, μισού έως δύο το πολύ χιλιομέτρων, έχουμε τα κλασικά ευρήματα, αρχαίος κλίβανος του Νερομέλιου κάτω από το προϊστορικό Γκραντίστ. Το “Παλλιοκκλήσι” πάνω στην επαρχιακή οδό Σανών – Δουμπιών. Λίγο έξω από τα Δουμπιά στα δυτικά, το μικρό Κάστρο της πηγής ξινού νερού των Αγίων Αποστόλων, σε ρόλο υποστηρίξεως πιθανώς, του Κάστρου των Σανών. Ενώ στα δυτικά και πάλι, σε απόσταση αναπνοής όμως και στο ίδιο υψόμετρο με τα Καστέλια -Κάστρο των Σανών- έχουμε άλλο δορυφορικό κάστρο μικρότερο, στη θέση Καστελούδι.
    Περιττό να πούμε ότι το Κάστρο των Σανών δια γυμνού οφθαλμού, ελέγχει και βλέπει καθαρότατα τι γίνεται στα “Καστέλια” της Καλαμωτούς, δηλαδή στην καρδιά της πόλεως των “Καλινδοίων” του Κώστα Σισμανίδη.
    Στο Κάστρο των Σανών υπάρχει πλούτος! Τόσο αγροτικός από τον εύφορο κάμπο, όσο και μεταλλευτικός από τον προσχωματικό χρυσό των Αγραμμάδων, δημοσίευση σχετική του αρχαιολόγου Ιωακείμ Παπάγγελου.
    Το Κάστρο των Σανών έχει πηγή πόσιμου και καθαρότατου νερού, πολύ σημαντικό, έξω από το δυτικό τείχος του η οποία λειτουργεί αδιαλείπτως μέχρι των ημερών μας.
    Το Κάστρο των Σανών έχει δηλαδή, όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία μπορούν να συνθέσουν και να στηρίξουν, να δημιουργήσουν μια αρκετά μεγάλη και δυνατή πόλη, εύφορη γη για γεωργία κτηνοτροφία, πλούτο μεταλλευτικό με τον προσχωματικό χρυσό, βιοτεχνικά εργαστήρια με τους κλιβάνους του Νερομέλιου, στοιχεία και χαρακτηριστικά που δεν βρίσκουμε εύκολα στα  ανατο-λικά του έως και τις ακτές του Στρατωνίου, αν εξαιρέσουμε μόνον την πεδινή λωρίδα γης από την Αρναία μέχρι το Νεοχώρι, η οποία μπορεί να παράξει μόνον κάποια αγροτικά προϊόντα, όχι όμως σοβαρά δημητριακά λόγω του υψομέτρου, και κτηνοτροφικά. Τα μεταλλευτικά του Στρατωνίου και των Σκουριών, απέχουν πάρα πολλά χιλιόμετρα από την Αρναία.
    Προσωπικά, πιστεύω ακράδαντα ότι το Κάστρο των Σανών είναι οι αρχαίες Άρνες. Μου έχει γίνει έμμονη ιδέα, καρφωθεί στο μυαλό η σκέψη αυτή, μέχρις ότου, τουλάχιστον, η αρχαιολογική έρευνα και σκαπάνη με διαψεύσει εντελώς! Αφού εγώ δεν είμαι αρχαιολόγος, αλλά ένας απλώς ερευνητής-παρατηρητής, και δίνω τις δικές μου ερμηνείες με απλή λογική, σύμφωνα μ’ αυτά που βλέπω και παρατηρώ.
    Αξίζει, ίσως, τον κόπο εδώ, να διηγηθώ και κάτι ακόμα, όταν πολύ νέοι οι δυο μας με τον Ιωακείμ Παπάγγελο, και πολύ πριν γίνουμε αυτό που γίναμε ο καθένας για τον εαυτό του, συζητούσαμε πάντα για τα παλιά και τα περασμένα με πολύ μεγαλυτέρους μας, μόνο και μόνο από υπέρμετρη αγάπη, υπέρμετρο ζήλο γι’ αυτά, σε μια τέτοια συζήτηση που είχαμε με τον παπα-Κωσταντίνο Δαγγίλα των Σανών, ο παπάς μας διαβεβαίωνε ότι το εξωκλήσι του Αϊλιά είναι του 1208, το γράφει και μια πέτρα στην εξωτερική πλευρά του ιερού του!
    Δεν τον πήραμε στα σοβαρά τότε τον παπά, παρότι είδαμε και την επιγραφή αυτή, την οποία στο ελαφρό σβήσιμο του χρόνου, εύκολα και επιπόλαια κι εμείς, την διαβάσαμε για 1808.
    Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια, ο Παπάγγελος να γίνει πραγματικός αρχαιολόγος, να κάνει και τις ανασκαφές του Αϊλιά το 1992-5, και να αποκαλυφθεί ότι το εκκλησάκι, όχι μόνον ήταν εποχής του 1208, πράγματι, όπως μας έλεγε ο παπα-Κώστας, αλλά και υπόλοιπο μιας ευρύτερης και μεγαλύτερης εκκλησιάς σε κάτοψη, του 10ου αιώνος!
    Κάπως έτσι, για να λέμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους, οι σοφοί και πολύξεροι αρχαιολόγοι μας σήμερα, δεν κορόιδεψαν ή χλεύασαν, ακόμα κι αυτόν τον πατέρα της ιστορίας Ηρόδοτο, πως ήταν μέγας φαντασιόπληκτος και παραμυθάς;

Αργύριος Γ. Δαγκίλας
31 Μαΐου 2019

Σ.Σ.: Δείτε το οπτικοποιημένο ΕΔΏ:
 https://youtu.be/DdfSvlHBMZk